Bir Ömür Nasıl Yaşanır
Hayatımız temel olarak dörde ayrılır. 12-25 arası, 25-40 arası, 40-55 arası ve 55 sonrası. 12-25 arası zihin, hafıza ve beden sağlığının en yerinde olduğu bu dönemde hem okuyup öğrenmek, hem spor yapmak, hem de fırsatları kollamak ve etrafı gözlemek lazım. Bu işler bu yaşlarda mümkündür. Çünkü yaş ilerledikçe hafızamız zayıflar; öğrenirsiniz ama daha çabuk unutursunuz, hareket yeteneğiniz yavaş yavaş azalır. Hangi dönemde ne yapmanız gerektiğini iyi bilmelisiniz. 15-25 yaşları arasında kendini ispat etmiş, mesela Gottfried Leibniz 19 yaşında doktorasını tamamlamıştır. Hukuk tarihi okumuştur, hem de matematikçidir, diferansiyel ve integral hesapları ile uğraşır. Felsefesi büyük kurguya sahip bir felsefedir. En çok eser veren Mozart, 35’inde hayata veda etti. Yine Schubert gibi bir deha da o yaşlara doğru yaşamını yitirdi. 30’unu yeni geçmişti Puşkin dramatik şekilde düelloda öldüğünde 40 bile değildi, 38’di. Yine düelloda ölen Lermontov 27’sinde idi. Fransız Mısır bilimci Jean-Francois Champollion herşeyi 16 yaşına kadar tamamlamış, 42 yaşında da bu dünyadan gitmiş. Hiyeroglifi, bilinmeyenleri çözmüş. Fransız yazar, tarihçi Prosper Merimee. Bu adam da 15’ine gelmeden İngilizce, Latince, Yunanca öğrenmişti. Bu dillerden çeviriler yapıyordu. Slav dillerini ve Kelt dillerini de cebine koymuştu. 25 olmadan tarih ve hukuk eğitimini tamamlamış, romanlarını yazmıştı. Fransa’nın büyük adamı, filolojik dehası, tarihçisi, arkeoloğu, yazarı olarak anıldı. İlber Ortaylı bu dönemi iyi değerlendirdi.
Ankara’da bu dönemi iyi değerlendirdim. Kültürel faaliyetleri çok rahat takip edebiliyordum. Alman Kütüphanesi, Fransız, İngiliz, İtalyan kültür merkezleri iyiydi. Dil Tarih’te ara sıra derslere gidiyordum. Tiyatro canlı idi. Lisan öğrenme imkanı çoktu. Arkeoloji kurslarına gittim. Lise çağından başlayarak mihmandar oldum. Mektebimi okudum, üstüne bir doktora yaptım. Arada Avusturya’ya, bir de Chicago’ya gittim. Şöyle böyle 25 yaşıma geldim. 25-40 arasında kesinlikle sağlıklı, dengeli ve disiplinli yaşamanızı öneriyorum. Sizi uyarayım, bu yaşlar kötü alışkanlıkların ters teptiği yaşlardır. Aşırı alkol, sigara, kötü beslenme sizi çok yıpratır. Sonra acısını çok hissedersiniz.
Gelelim 40-55 arasına: hafıza gerilemeye başlar. Kimsenin sizi bulmasını beklemeyin, nitelikli insanları siz arayın. 40’lı yaşlar insana bir olgunluk, sakinlik, derinlik getirir. Birini 40’tan sonra daha iyi sevebilirsiniz, hatta daha iyi bir aşık olursunuz. Veriminizi esasen 30’larda göstermelisiniz. Makina işlemeli, yoğun bir şekilde çalışmalısınız. Öyle ki bıkmadan usanmadan çalışmalı ve biriktirmelisiniz. 40’larınıza çalışarak ve eser vererek gelmelisiniz. Esas olan 25’ine kadar öğrendiklerinizdir. O yaşa dek okuduğunuz kitaplar, seyrettiğiniz filmler, gördükleriniz hayatınız boyunca sizinle kalır. Belli yaşlardan sonra öğrendiklerinizi aynı hızla unutuyorsunuz. Yeni ve farklı ilişkiler sizi farklı dünyalara götürür, görgünüz artar, bilginiz genişler, bakışınız derinleşir.
Kendinizi geliştirmek istiyorsanız, mühendis de olsanız, örneğin coğrafyayla, tarihle uğraşacaksınız, müzikten anlayacaksınız, dans edeceksiniz. Milletin halini dert edineceksiniz. Türklerin önde gelen birçok önderi ve aydını asker saflarından çıkmıştır. Bu bir Rönesans entellektüeli olan Fatih Sultan Mehmet Han’dan beri böyledir. Atatürk de bir entellektüeldir. En başta aldığı kurmay eğitimi buna göredir. (Hegel gelişme zorunlu olarak erekseldir demişti.) Aydın olmak için şu üç şey muhakkak gerekir: yabancı dil, hukuk bilgisi, mukayese becerisi. Çalışırken sabahların özel havasından faydalanmak gerekir. Konusuna hakim, entellektüel tarihi filmler izlemek istiyorsanız evvela İtalyan sinemasına müracaat edeceksiniz. Wajda’nın bütün filmlerini seyretmelisiniz. Szabo, Zoltan, Visconti, Zanussi, Sergey Bondarcuk... Bizden Lütfi Akad, Halit Refiğ, bu isimlerin filmlerini muhakkak seyredin. İlber Hoca’nın tavsiye ettiği 26 yabancı film. Mühendis ve hekim çıkartıyoruz ama sinema oyuncusu, tiyatrocu, müzisyen yetiştirmenin yollarını bulmalıyız. Tiyatro emek ister. Londra’ya, New York’a gidebiliyorsanız oradaki oyunları izlemeye de çalışacaksınız. Rusya’da müziği en üst noktaya Rahmaninov çıkarmıştır. Gençlerin onu dinlemesini isterim. Hiç şüphesiz Dede Efendi’yi bilmeniz gerekiyor. Hafız Post’tan, Abdülkadir Meragi’den, Buhurizade Mustafa Itri’den, Hacı Arif Bey’den, Mesut Cemil’den haberdar olmanız yetmez. Bestelerini de bileceksiniz. Fazıl Say gibi isimlerin çıkışı Ulu Önder Atatürk’ün başlattığı hareketin neticesidir. Bu hareketi “Büyük Adam” başlatmıştır, biz de ona layık bir şekilde devam ettirmeliyiz. Görülmesi gereken 20 eser. Tavsiye ettiği 25 kitap, 32 klasik müzik albümü.
Doç. Dr. Çetin ERTEK (13.01.2022)
