.

.
.

18 Aralık 2013 Çarşamba

Holistik Düşünceye Yönelik 20. Yüzyıl’ın En Önemli 10 Kitabı (Mustafa Özcan, 19 Aralık 2013)


Holistik Düşünceye Yönelik 20. Yüzyıl’ın En Önemli 10 Kitabı

Bu konuyu ele almaya internette http://old.nationalreview.com/100best/100_books.html adresindeki sayfada karşılaştığım geçen yüzyılın en önemli edebiyat dışı 100 kitabını gösteren bir liste neden oldu.

ABD’li National Review dergisine ait bu sayfayı incelediğimde 100’lük Liste’nin bir-iki istisna hariç tarihçi, yazar ve gazetecilerden oluşan 22 kişilik bir grup tarafından hazırlanmış olduğunu gördüm.

Seçilen kitapları inceleyince, grubun yeni­­-muhafazakâr (“neo-con”) siyasi bir çizgiye sahip olduğunu, ancak benim incelemek istediğim felsefi, hümaniter ve bilimsel alanların biraradalığından oluşan holistik düşünce alanı için söz konusu siyasi eğilimin pek de önemli denge bozucu bir etkiye sahip olmadığını anladım.

Sonuçta, KDP-CST’nda göreceli olarak daha az ele alınan teoloji, tarih, biyografi, siyaset ve ekonomi konusu dışındaki kitaplardan olmak üzere doğrudan bilim, felsefe ve hümanitelere yönelik olan 10’lu bir seçki yaparak bunlar hakkında KDP-Kitap Blog’u için bir ilkin (*) olacak olan bu deneme türünden makaleyi hazırlamaya karar verdim.

Deneme hazırlama yolu ile bir bakıma, seküler bakış zeminindeki 20. yüzyıl düşünce dünyasının bilim, felsefe ve hümaniteler ortak alanın bütünü olarak holistik düşüncedeki gelişmelerin kapsam ve yönünü bulmanın olanaklı olacağını sanıyorum.

Ayrıca böylece de, holistik düşünceye temel oluşturabilecek özet entelektüel bir bakış açısını ortaya koyacak yorum niteliğinde olan bir yazıyı bu denemenin ikinci aşaması olarak hazırlamayı sağlamak istiyorum.

Şimdi bunun için ilk önce 10’lu Liste’yi ele alıp kitaplara bir göz atalım.

Bilim: 
           1. Rölativite, A. Einstein.      
           2. “Silent Sring”, R. Carson.
           3. Çifte Sarmal, J. D. Watson.
           4. Feynman’ın Fizik Dersleri, R. P. Feynman.
           5. “Sociobiology”, E. O. Wilson.

Felsefe:
          6. Tractatus Logico-Philosophicus, L. Wittgenstein.
          7. Varlık ve Zaman, M. Heidegger.
          8. Bilimsel Devrimlerin Yapısı, T. S. Kuhn.

Hümaniteler:
          9. Rüyaların Yorumu, S. Freud.
        10. “The Idea of History”, R. G. Collingwood.

Liste’yi yorumlamaya geçmeden önce kitap sayısı seçimi, grup içi sıralama durumu ve diğer bazı dikkate alınması gereken hususlar ile ilgili kısa bir bilgilendirme yapmalıyım.

İlk önce miktarı 10 adette tutarak söz konusu listenin mümkün olduğunca kısa olmasına çalıştım. Ayrıca bilim (sağın anlamda) grubundakiler ile felsefe ve hümaniteler (**) toplamındaki kitap sayılarını beşer adet ile dengeledim. Böylece doğa bilimleri ile insan bilimleri arasında olması gereken dengeyi sağladığımı düşünüyorum.

Yaptığım grup içi kitap sıralaması ise yayımlanış tarihine göredir. Buradaki amacım yayının tarih sırası ile konular arasında bir bağıntının (korelasyonun) olup olmadığını görmekti.

Diğer belirteceğim husus da tırnak içine alınmış olanlar dışında kalan kitapların Türkçe çevirisinin yapılmış olduğudur. Bir de kitapların piyasa kolayca bulunabilmesi için Özgün 100’lük Liste’deki İngilizce adları yerine Türkçe yayındaki adlarını kullandım.  

Öte yandan kaynak adresi araştıracak okuyucu üç gruplu bu sınıflamanın Özgün100’lük Liste’de olmadığını görecektir. Bunu yaparak konu alanlarının ağırlığını anlamak istedim. Ayrıca da bu şekilde Özgün Liste’de neredeyse holistik alana girebilecek bir kaçı dışındaki tüm kitapları 10’lu Liste’ye almayı başardım diyebilirim.

Böylece görülüyor ki Özgün Liste’de, özellikle başta ABD’ye yönelik olmak üzere, hemen hemen tümüyle din, siyaset, ekonomi, tarih ve biyografi gibi beş pragmatik alana ait kitaplar bulunmaktadır.

Şimdi buradan anlaşılacağı gibi, süper güç ABD’nin entelektüel insan topluluğu olarak entelijansiyası, özellikle gücü ve iktidarı temsil eden konuların onulmaz bir cazibesine kapılmış durumdadır. Ama bana kalırsa bu sadece ABD’nin süper güç olmasından kaynaklanmıyor. Eğer ABD halkı bir ulus olarak kabul edilirse, bu onun kökeninin derinlerinde yatan özgül bir durumunun dışa vurumu olmalıdır diye düşünüyorum. Bu da ABD için örtük bir totalitarizmi temsil eden yönetim katındaki  WASP, (White Anglo-Saxon Protestant), karakterinin hala sürdüğünü gösterir.

Ama ayrıca da unutmamak gerekir ki nereden bakılırsa bakılsın, ABD bir başına dünyasal “tin olgusu”nun sadece yedide birini temsil etmektedir. Bu O’nun sadece bu orandaki yeryüzü ağırlığına sahip süper bir ulus-devlet olduğunu gösterir. Yani başka bir deyişle, yeryüzünü yöneten entelektüel kültürünün hegomonik yanının ABD tarafından bütünüyle temsil edildiğini kesinlikle söyleyemeyiz.

Görülüyor ki; sağın ve katı düşüncenin entelektüel birikim alanı olarak bilim, sorgulayıcılık işlevi gören temel alan olarak felsefe ve topluma en geniş bakış görüngesinden bakmayı temin eden betimselci disiplinlerin ortak alanı olarak hümanitelerin ABD’nin kültürel entelektüalizmi içinde pek de öyle önemli bir yeri olmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim, Amerikan felsefi doktrini pragmatizm burada esas rolü oynamakta olan düşünce zeminini oluşturmaktadır.

Bu bakımdan, ABD’de toplum planlama ve kontrolünü yürüten yöneticiler için yüksek önem derecesine iye olan liderlik olgusunun örneklemelerle betimi yapılarak öğrenilmesini sağlayan kitaplar olan biyografilerin, otobiyografilerin ve bireyi öne çıkaracak şekilde hazırlanmış tarihsel monografilerin Özgün Liste’de yüksek bir revaçta olması son derece normal karşılanmalıdır.

Gene Özgün Liste’deki topluma yön vermede temel araç olarak işlev gören öteki pragmatik bir boyut olan varsıllığın uygulanışını sağlayan ekonomi-politika konusu ile ilgili kitap sayısının çokluğu görüldüğünde, bunun Amerikan entelektüalizmi için varsıllığın uygulamaya geçirilmesinin nasıl olması gerektiğini öğrenme çabasına yönelik olması nedeni ile kilit önemde olduğu görülmektedir. Bu bakımından Amerikan entelijansiyası nezdinde ABD’de toplum mühendisliğinin uygulama stratejisini oluşturma ve yürütmede ekonomi-politikanın kilit önemde bir yer tuttuğu aşikârdır.

Ayrıca, yöneten-yönetilen diyalektiğinin yöneten tarafı olarak Amerikan entelijansiyasının ‘planla-uygula-denetle’ şeklindeki toplum yönetimindeki sacayağının üçüncü ayağı olarak toplum denetimi sırasında sosyal bir müsekkin işleviyle kullanılmakta olan dinsel etmenin ABD’nin sosyal zihni yaşamında çok etkili olduğu ve etkinliğini hala artırmakta olduğu görülüyor.

***

Önümüzdeki aylarda kitap ve kitaplar hakkındaki bu tür yorum-deneme şeklindeki yazılarımla kitap olgusu ve holistik düşünce alanı arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak için bu olgunun daha başka yönlerini karşılaştırmalı olarak ele almaya devam edeceğim.

Mustafa Özcan (19 Aralık 2013)
____________________
 (*) İngilizcedeki ‘primigenial’ veya ‘primogenial’ karşılığı olarak zamanda ilk kez üretilmiş, ilk kez ortaya çıkmış, ilk kez olan anlamında kullanılmıştır.
(**) Felsefe de zaten esas olarak hümanitelere, yani insansallıklara dâhildir.